طلا و فلزات قیمتی کالاهایی پرطرفدار در جهان هستند، ولی به‌دلیل نبودن مجاری رسمی و قانونی خرید‌و‌فروش این نوع کالا‌ها در ایران رونق آشکاری ندارد. سازمان یافته نبودن این بازار علاقه‌مندان به این نوع سرمایه‌گذاری را روانه سایر بخش‌ها نظیر مسکن، بورس اوراق بهادار و تا حدودی بازار سکه می‌کند.
بازار معاملات آتی طلا به‌صورت غیررسمی در مناطقی از تهران نظیر سبزه میدان و برخی مراکز تجاری عمده فروش طلا و جواهر وجود دارد که نقش بورس را ایفا می‌کنند. حتی معاملات آتی‌که از شیوه‌های جذاب سرمایه‌گذاری در جهان محسوب می‌شود نیز در این بازارهای غیررسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در اصطلاح به آن طلای کاغذی گفته می‌شود.مشکل اصلی در بورس‌های غیررسمی نبود ضمانت‌های اجرایی لازم است که موجب می‌شود افراد کمی به این نوع بازار برای سرمایه‌گذاری اعتماد کنند.
در حال حاضر تقریبا در اکثر کشورهای جهان و بورس‌های بزرگ کالا، معاملات طلا به شیوه‌های مختلف از جمله معاملات آتی(فیوچرز) در بورس های رسمی و با اجرای مقررات و قوانین مشخص صورت می‌گیرد. در ایران نیز پس از موفقیت بورس کالا در برخی اقلام کالایی معاملات آتی با فعالیت روی فلزات طلا و مس آغاز شده است. در این نوع معاملات، کالا نیز برای مبادله وجود دارد و مبادله می‌شود، گرچه ممکن است عملا سرمایه‌گذاران به تحویل گرفتن آن علاقه‌مند نباشند.
در این نوع معاملات افراد عادی نیز می‌توانند با توجه به اینکه در این بورس همه چیز تضمین شده است و خطری سرمایه‌گذاری صورت گرفته را تهدید نمی‌کند، با مطالعه و دریافت اطلاعات در مورد نوسانات قیمت جهانی طلا، وارد این معاملات شده و از نوسانات سود ببرند. همچنین فعالان صنفی نظیر تولیدکنندگان نیز که زیان قابل توجهی از نوسانات قیمت طلا می‌بینند می‌توانند خود را در برابر این نوسانات با حضور در معاملات آتی(فیوچرز)بیمه کنند.
از جمله مزایای راه‌اندازی معاملات آتی در مقیاس یک اونسی در بورس کالای تهران می‌توان به از بین رفتن زمینه سوءاستفاده توسط افرادسودجو، حذف رانت‌ها و شبکه‌های غیررسمی ایجادکننده نوسان با هدف سودجویی در بازار، امنیت کسب و کار تولیدکنندگان، امکان فعالیت برای همه اقشار جامعه، جذب نقدینگی سرگردان و جلوگیری از آثار تخریبی آن در سایر بخش‌ها نظیر مسکن و به تبع آن ثبات دربازار مسکن و خرید طلا در کشور به‌عنوان کالای سرمایه‌ای مفید برای اقتصاد کشور و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
به‌نظر می‌رسد اکنون که رشد نقدینگی به بحران اصلی اقتصاد کشور تبدیل شده، بهترین فرصت برای اجرای طرح ایجاد شده است که درصورت سهل‌انگاری از دست خواهد رفت و شاید از همه جهات اکنون در بهترین وضعیت ممکن برای اجرای طرح‌هایی از این دست قرار گرفته باشیم.
اما جدا از موضوعات فوق این موضوع در ایران با چالش‌هایی نیز مواجه است که از آن جمله می‌توان به فراهم نبودن بسترهای فرهنگی و اطلاعاتی، مقابله شبکه سنتی و غیررسمی با شیوه‌های مدرن، اعتقادات سنتی در مورد معاملات آتی، ناهماهنگی دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی دولتی و همچنین ناهماهنگی این نهادها با تشکل‌های بخش خصوصی اشاره کرد.
احمدرضایی، مسئول طرح معاملات آتی شمش طلا در بورس کالا با اعلام اینکه حضور در یک بازار اقتصاد با هدف ایجاد بازاری شفاف در معاملات طلا و شرکت فعال سرمایه‌گذاری در ایجاد بازار فعال داخلی و منطقه‌ای هدف اصلی راه‌اندازی این نوع معاملات است می‌گوید: در اصل دو گروه از این نوع معاملات سود می‌برند.
گروه اول پوشش‌دهندگان ریسک هستند و از نظر کسانی که به تولید می‌پردازند و نمی‌توانند نوسانات مداوم بازار را تحمل کنند، به سد‌هایی در برابر نوسانات قلمداد می‌شوند که در بازارهای بین‌المللی نیز به نام Hedgerبه معنی مانع و سد خوانده می‌شوند. گروه دوم سرمایه‌گذارانی هستند که به‌طور مستقل در بازار فعال هستند و از ریسک و نوسانات قیمت سود می‌برند که در بورس‌های بین‌المللی به آنان Speculator به معنای بورس‌باز می‌گویند.
وی ایجاد اطمینان خاطر و حاشیه امنیت برای این دو گروه را از کارکردهای معاملات آتی در بورس کالا ذکر می‌کند و در پاسخ به این سؤال که میزان تقاضا در این بازار چقدر ارزیابی می‌شود، می‌گوید: در حال حاضر میزان واردات، تولیدعرضه و تقاضا در بازار ایران مشخص نیست و هیچ ارگانی آمار مشخصی درخصوص معاملات بازار در اختیار ندارد که اتفاقا دستیابی به اطلاعات و شفاف سازی بازار یکی از کارکردهای بورس‌های رسمی به شمار می‌رود.
رضایی از بین رفتن امکان تقلب در معامله و خود محصول (شمش طلا) را یکی دیگر از کارکردهای این موضوع ذکر کرده و در مورد موازی کاری با بانک کارگشایی می‌گوید: اتفاقا در این بخش، بورس کالا در نظر دارد به‌عنوان بازویی به کمک بانک مرکزی و کارگشایی بپردازد.رضایی در مورد رواج معاملات آتی(فیوچرز)در جهان می‌گوید: در 8بورس معتبر جهان و بسیاری از بورس‌های کالا، امروزه معاملات آتی طلا صورت می‌گیرد.
علی عادلی، رئیس بانک کارگشایی نیز حذف واسطه‌های متعدد و غیررسمی را از کارکردهای راه‌اندازی معاملات آتی طلا در بورس کالا ذکر می‌کند و می‌گوید: رونق بورس کالا در هر زمینه‌ای می‌تواند برای اقتصاد کشور مفید باشد، اما ارائه طلا به‌صورت یک اونسی زمانی اجرایی و عملی خواهد شد که فرهنگ سازی لازم برای مجاب کردن فعالان این عرصه صورت گیرد.
وی در مورد احتمال استقبال نشدن از این نوع معاملات می‌گوید: ممکن است در ابتدا مورد استقبال قرار نگیرد اما به مرور زمان می‌تواند به جایگاه واقعی خود دست پیدا کند و مفید باشد.
عادلی می‌گوید: موفقیت یا عدم‌موفقیت در اجرای این طرح تا حدود زیادی به عملکرد بورس کالا وابسته است و لازم است کار کارشناسی در این زمینه صورت گیرد.
اما نظرات فعالان صنفی تا حدودی نشان دهنده عدم‌آگاهی کامل آنان از این نوع معاملات و شیوه‌های اجرایی طرح مذکور است.احمد وفادار، دبیر اجرایی اتحادیه طلا و جواهر تهران می‌گوید: از کیفیت طرح مبادلات آتی بورس کالای تهران اطلاعات دقیقی نداریم، اما درصورتی که برای صنف مفید باشد از آن حمایت می‌کنیم.
وی می‌گوید: اگر طرح مذکور تنها در پی استفاده از نوسانات قیمت برای سرمایه‌گذاران و کاهش ریسک باشد نوعی قمار محسوب شده و برای اتحادیه قابل تایید نیست. گرچه این مبادلات در بورس‌های بزرگی نظیر بورس لندن و امارات انجام می‌شود اما در ایران موفق نخواهد بود.
وفادار، مبادله نشدن کالا در این نوع معاملات را به‌دلیل انباشت سرمایه برای صنف زیان‌آور و موفقیت طرح را وابسته به مبادله خود کالا می‌داند. وی عوارض ورودی را عامل اصلی عدم‌رونق معاملات طلا در بورس می‌داند و می‌گوید: باید قیمت طلای عرضه شده در بورس کالای ایران با قیمت جهانی یکسان باشد، در غیر این صورت بورس رونق نمی‌گیرد.
فاضل جواهری امین، مشاور صندوق صادرات طلا و جواهر که یک نهاد متعلق به بخش خصوصی است نیز معاملات فیوچر برای صنف طلا و جواهر را درصورت عدم‌تبادل کالا مضر می‌داند.
وی می‌گوید: در حال حاضر نیز بسیاری از مردم از طریق اینترنت در این معاملات شرکت می‌کنند و ضرورتی ندارد در ایران این نوع معاملات راه‌اندازی شود.
جواهری امین می‌گوید: افراد حاضر در این نوع بورس‌ها باید اطلاعات کامل و تخصصی داشته باشند در غیراین صورت زیان جبران‌ناپذیری خواهند دید.
وی می‌گوید: مبادله در بورس، کار پیچیده‌ای است که نیاز به آموزش و اطلاع رسانی دارد و درصورتی که این اطلاع رسانی به درستی انجام شود، خواهیم توانست آن را اجرا کنیم.با این توضیحات جواهری امین ساماندهی بازارهای غیررسمی معاملات آتی را برای بازار و اقتصاد کشور مفید می‌داند و می‌گوید:اگر بورس کالا بتواند این مبادلات را قانونی کند کار مفیدی انجام داده است.
سعید رضوی، کارشناس صنف طلا و جواهر نظری متفاوت دارد.او می‌گوید:معاملات آتی طلا و جواهر در حال حاضر برای کشور یک گزینه نیست، بلکه یک ضرورت است، زیرا سال هاست که این معاملات به‌صورت غیررسمی رواج دارد و از همان ابتدا باید سازوکار رسمیت یافتن آن ایجاد می‌شده است.
وی در مورد دیدگاه فعالان صنفی نسبت به این معاملات می‌گوید:دیدگاه فعالان صنف طلا و جواهر قطعا با دریافت اطلاعات و فرهنگ سازی بهبود می‌یابد، اما نکته اصلی اینجاست که برخی شبکه‌های قدرتمند که از بازارهای غیرشفاف سودهای کلانی به جیب می‌زنند، خیلی مایل نیستند بازار رسمی در معاملات طلا ایجاد شود.
رضوی با اشاره به یکی دیگر از فواید راه‌اندازی معاملات آتی در بورس کالا می‌گوید: رونق این معاملات با کاهش ریسک تولیدکنندگان می‌تواند ضمن رونق تولید و جلوگیری از ورشکستگی آنها در نوسانات شدید به کاهش هزینه‌های تولید و در نهایت قیمت نهایی محصول بینجامد بنابراین به سود مصرف‌کننده نهایی طلا و جواهرات خواهد بود. همچنین با راه‌اندازی این طرح مردم عادی نیز می‌توانند با گرفتن مشاوره از مشاوران مجرب وارد این معاملات شده و سود ببرند و معاملات طلا از انحصار صنف خارج می‌شود.
رضوی رونق معاملات طلا را به نفع همه فعالان صنفی و اقتصاد کشور می‌داند و می‌گوید:جلب توجه مردم به طلا در ایران ضروری است، زیرا در حال حاضر سرمایه‌گذاری‌های حاشیه‌ای و مضر برای اقتصاد کشور سهم طلا را در سرمایه‌گذاری‌ها کاهش داده و از طرف دیگر توجه مردم به طلا موجب افزایش مصرف آن می‌شود که در نهایت به نفع اقتصاد کشور و انباشت این کالای گرانبها در کشور خواهد بود.وی با اشاره به مسئله فرار سرمایه از کشور می‌گوید: اگر راهکارهای مفیدی جهت سرمایه‌گذاری سودآور برای مردم فراهم نشود، سرمایه‌ها روانه بازارهای مسکن، بورس، طلا و...در سایر کشورها می‌شود، در حالی که با ایجاد سازوکار مناسب می‌توان فضا برای سرمایه‌گذاری در کشور را ایجاد کرد که معاملات آتی طلا یکی از مفیدترین و بهترین راهکارهاست.
رضوی می‌گوید: در شرایطی که بحران رشد نقدینگی غیرقابل کنترل شده و ابزارهایی نظیر پیش فروش تلفن همراه، ثبت‌نام حج عمره و...نیز قادر به جذب همه نقدینگی سرگردان نیست، رونق معاملات آتی طلا و بسیاری از کالاهای دیگر می‌تواند نقدینگی سرگردان را به مجرایی مفید برای اقتصاد کشور هدایت کند.
